Çocuklarda Kemik Sağlığı

Çocuklarda kemik sağlığı hayatın her döneminde önemlidir. Beslenme ve yaşam tarzındaki hatalar sonucu görülebilen kemik yapılanmasındaki bozukluklar veya hastalıkların başlangıcı, erken bebeklik dönemine kadar inmektedir. Eğer bebeklik döneminde kemik gelişimi yetersizse bu ileri yaşta osteoporoz denilen kemik zayıflığının nedeni olabilir. Osteoporozun tanı kriteri olarak kabul edilen zirve kemik kütlesi (ZKK), hayatın ilk 30 yılında kazanılır. Kemik sağlığını etkileyen faktörler arasında hormonal denge, genetik yapı, vitamin D ve kalsiyum metabolizması, beslenme, yaşam tarzı, vücut ağırlığı, egzersiz ve ilaçlar gibi çok çeşitli durumlar sayılabilir. Ayrıca kronik böbrek yetmezliği, kistik fibroz, diyabet, çölyak, astım, kanser, romatizmal hastalıklar, talasemi, inflamatuvar bağırsak hastalığı, organ transplantasyonu, epilepsi tedavisinde kullanılan ilaçlar da kemik sağlığında önemlidir.

Kemik dokusu oluşumunu ve kemiklerin boylarının uzamasını “osteoblast” denilen hücreler sağlar. Kemik dokusu bir yandan oluşurken bir taraftan da kısmen yok olur. Bu süreçte büyüme plaklarında kondrosit denilen kıkırdak hücreleri değişir ve mineralizasyon yani kemiğe kalsiyum oturması gerçekleşir. Kemikleşme sürecinde büyüme hormonu, paratiroid bezlerden salgılanan hormon ve interlökin denilen maddeler etkilidir. Kemik dokusunun yıkımından da osteoklast denilen hücreler sorumludur.

Kemik büyümesi gebeliğin 6. haftasında başlar, ergenlik (puberte) boyunca sürer, iskeletin bazı bölümlerinde 25 yaşa kadar devam eder. Çocukluk ve ergenlik döneminde kemiklerde kalsiyum, fosfor, çinko, magnezyum, C ve D vitaminlerinin iyi depolanması, kemik şeklini, gücünü ve yapısını belirler. Ergenlik dönemi bittiğinde kemik kütlesinin %90’ına ulaşılmıştır. Ergenlik dönemi öncesinde ise kemik kütlesindeki artış hızı yaklaşık %5 kadardır. Östrojen hormonu kemik gelişme ve mineralizasyonunda, büyüme hormonu kemik boy ve kitlesinde, tiroid ve paratiroid hormonlar kemik biçimlenmesinde etkilidirler.

Doğru beslenme

Kemiklerde aktivitenin önemi çoktur. Hareketsiz kalanlarda kemik kütlesi hızla kaybolur. Kalsiyum ve vitamin D ile doğru beslenme kemik sağlığını korur. Obezite iskelet sistemine olumsuz etki yapar, kırık riskini artırabilir. Aşırı zayıflarda ise kemik dansitesinde azalma görülür. Total vücut kalsiyumunun %99’u kemik dokusunda yer alır. Günlük kalsiyum ihtiyacı 0-6 ay arası bebeklerde 210 mg, 7-12 ay arası bebeklerde 270 mg, 1-3 yaş arasında 500 mg, 4-8 yaş arasında 800 mg, 9-18 yaş arasında 1300 mg’dır. Ergenlik döneminde yetersiz kalsiyum alımı, yaşamın ileriki dönemlerinde obezite, osteoporoz ve hipertansiyon gelişimine yol açabilir. Eğer ergenlik döneminde obezite meyli varsa, daha düşük kalorili olan yağsız süt tüketimi sağlanmalı, çocuğun yeterli kalsiyum almasına dikkat edilmelidir. Süt yerine yüksek şekerli ve kalorili gazlı içeceklerin, hazır meyve sularının tüketilmesi, kemik yapılanmasında yetersizliğe yol açabilir. Kalsiyumdan zengin, okzalat içeriği düşük brokoli ve koyu yeşil yapraklı sebzeler kemik sağlığı yönünden önemli gıdalardır. Erken çocukluk döneminde anne babalar çocuklarına örnek olmalı, yemeklerde süt içimi desteklenmelidir.

İlk 6 ayda sadece anne sütü ile beslenme de kemik sağlığı yönünden önemlidir. Anne sütündeki kalsiyumdan yararlanma oranı %58 iken, formül mamalarda bu oran %38 dolayındadır.

Kemik sağlığı için yeterli protein alımı da çok önemlidir. Yetersiz protein alımı büyüme hormonu (IGF-1) sentez ve etkisinde azalmaya yol açarak kemiğin boyunun uzamasını engeller. Ancak aşırı protein alımı ve diyetteki tuz da, idrarda kalsiyum atılımına yol açabilir. Meyve ve sebzeler idrarda kalsiyum atılımını azaltır. Bu nedenle protein, meyve ve sebzeler diyette olmalı, çocukların abur cuburla karınlarını doyurmaları önlenmelidir.

D vitamini

Kemik gelişiminde kalsiyumla birlikte çalışan D vitamininin de yeterli alınması gerekir (200 – 400 IU/gün). D vitamini, bağırsaktan kalsiyum ve fosfor emilimini düzenler, kemiğin yapılanmasına yardım eder. D vitamini eksikliği çocukta raşitizm (rikets), erişkinde osteomdazinin gelişmesine yol açar. D vitamini, güneş ışınlarının etkisiyle deride sentez edilir veya yiyeceklerle alınır. Süt ve balık önemli kaynaklardır.

Bir bebek ilk 6 ayda anne sütü ve ek olarak fizyolojik dozda günlük D vitamini alırsa, açık havada güneş ışığı alarak güneşlenirse, ileriki yaşlarda günde yaklaşık 500 cc süt içerse, koyu yeşil yapraklı sebzeleri ve meyveleri bol tüketirse, et ve balık yerse, spor yaparsa sağlıklı kemiklere sahip olur. Çocukluk dönemindeki sağlıklı beslenme ve spor, bireyin hayatı boyunca sağlıklı yaşamasını sağlayan en önemli kriterdir.