Çocuğunuzun Gelişimi Normal mi?

Motor ve mental gelişme yani anlama, ifade, hareket, günlük yaşam becerileri gibi alanlarda işlev kazanma, daha bebek doğmadan önce başlar. Tüm çocuklarda aynı sırayı izler ve erişkin yaşa kadar devam eder. Gelişme sırası aynı olmasına rağmen, normal çocuklar arasında bile bu gelişim basamaklarının kazanılması zamansal bazı farklılıklar gösterebilir. Bu farklılıkların oluşmasında, yapısal ve çevresel bazı etkenler çok önemlidir. Çocuğun zekasının gelişiminde anne-babanın, özellikle annenin zekasının önemi bilinmektedir ve bu durum kalıtsal etkenlerin önemini gösterir. Gelişimsel yönden risk altında oldukları bilinen prematüre bebeklerden, daha iyi sosyo-kültürel düzeyde büyüyenler, beslenme ile açıklanamayacak şekilde daha iyi motor ve mental gelişme gösterirler. Çocukların motor ve mental gelişmelerinde kalıtsal ve yapısal özelliklerin yanı sıra çevresel etkenlerin de rolünün önemli olduğu çeşitli araştırmalarla gösterilmiştir. Bu etkenler birbirini tamamlar. Hareketli, iletişimi seven bir çocuk çevresinden daha fazla uyarı alır, normal gelişim basamakları daha hızlı tamamlanır.
Çocuk Gelişmenin Biyokimyasal Temelleri
Sinir sisteminin gelişmesinde bazı temel basamaklar vardır. Bunlar anatomik ve hücresel değişikliklere paralel gider. Beynin tabanında yer alan ve hayati önem taşıyan “beyin sapı” denilen bölgedeki sinirsel yolların gelişimi ile bebeklerin ilk 2-3 aylarında görülen sebepsiz ağlamalar ve yenidoğan refleksleri giderek kaybolur; bebeğin çevreye ilgisi artar. Yine “melatonin” denilen maddenin sentezinin artmasıyla uyku düzene girer. Beynin ön kısmında bulunan korteks tabakalarındaki bağlantıların artmasıyla 7-10. aylardan itibaren hafıza gelişimi başlar. Öğrenme sürecinde kısa süreli ve uzun süreli hafızanın oluşmasında, değişik mekanizmalar söz konusudur. Bunlar protein molekülleri ve sinir hücreleri arasındaki kompleks bazı etkileşimlerdir. Büyüme faktörleri, glutamat gibi maddeler de beyin gelişmesinde etkilidir. Beynin gelişimi, yaptığı aktivitelerin türüne ve derecesine bağlıdır.
Sinir sisteminin gelişip, yeni fonksiyonların oluşabilmesi için beyindeki hücresel tabakaların oluşması, bu tabakalar arasında sinirsel veya kimyasal iletişimlerin oluşması, sinir hücrelerinin birbirleri ile bağlantıları, enzimatik gelişme gibi kademeler vardır.
Sağlıklı bir çocuğun gelişmesinde aile (genetik yapı, gözlem ve doğru bildirim), ortam (yaşam koşulları) ve doktor ve sağlık personeli gibi üç önemli faktör vardır. Bebeklerin gelişmesinde baş çevresi ölçümü ve takibi çok önemlidir. Ayrıca hekimin her vizitte bebeği muayene ederken nörolojik gelişme basamaklarını da değerlendirmesi gerekir. Birçok gelişimsel bozukluğun, ancak çocuk iki yaşını geçtiği halde yürümemesi, konuşmaması veya okulda başarısız olması halinde fark edildiği gerçektir. Bazen aileler de çocuktaki geriliği görmezden gelmekte, çocuğun normal geliştiğini düşünmektedir.
Motor ve mental gelişme değerlendirilmesinde bazı erken tanı yöntemleri vardır. Gebelik sırasında yapılan ultrasonografi, intrauterin testler, yenidoğan bebeğe yapılan metabolik tarama testleri (hipotroidi ve fenilketonüri için), bebeğin baş çevresi gelişiminin daha bebek doğmadan önce başlayarak takibi, gelişimsel testlerin aralıklı uygulanması, bebeğin gelişimini takipte en önemli yöntemlerdir.

Çocukların izlenmesinde kullanılabilecek bazı gelişimsel basamaklar

0-1 ay:          Bebek yüze ve ışığa bakar
Zil sesine tepki verir
Kol ve bacakları eşit hareketlidir
Yüzükoyun yatınca başını kısa süreli kaldırır
Emme, arama, yakalama gibi “mora” refleksleri gösterir

1-3 ay:          Bebek objeyi / yüzü izleyebilir
Zil sesine tepki verir
Gülümseme ve “algılama” vardır
Başını 45 derece kaldırabilir
Kol ve bacakları eşit hareketlidir

3-6 ay:         Agulama yanı sıra sesli gülme başlar
Objeye uzanır
Başını tam kontrol eder
Destekle oturabilir

6-9 ay:          Hece benzeri sesler çıkarır
İsmi söylenince dönüp bakabilir
Desteksiz oturabilir
Döner
Cismi bir elinden diğerine geçirebilir

9-12 ay:        “Ba-ba”, “de-de” sözcükleri çıkarır
“Bay-bay” yapar
Tutunarak ayakta durur

12-18 ay:      Anne-baba diyebilir
Ver-al gibi basit emirleri anlar
Yardımsız yürüyebilir
Ev işlerini taklit edebilir

18-24 ay:     Üçten fazla kelime söyleyebilir
Kağıdı karalayabilir
Koşabilir
Merdiven çıkar

24-36 ay:     İki kelimeli cümle kurar
Getir-götür gibi basit işlere yardım eder
Koşar
Merdiven iner

3-4 yaş:        Üç kelimeli cümle kurabilir
Yuvarlak çizebilir
Tek ayak üstünde 1-3 saniye durur
Bazı giysileri çıkarabilir
Hoplayıp, zıplayabilir

4-6 yaş:        Basit sorulara cevap verebilir
Bir olayı anlatabilir
3-6 kısımlı adam çizebilir
Tek ayak üstünde 3-5 saniye durabilir
Büyük düğmeleri ilikleyebilir
Giysilerini giyebilir

Okul öncesi dönemde sadece nörolojik problemlerin değil rikets (raşitizm), kansızlık, kalça çıkığı, işitme kaybı gibi başka birçok sağlık sorununa bağlı gelişmede gerilik veya aksama olabileceği akılda tutulmalıdır.
Motor-mental gelişme geriliğinde temel nokta tanının erken konulması ve tedavinin erken başlamasıdır. Akraba evliliklerinin engellenmesi, evlilik çağındaki genç kızların iyi beslenip vitamin açıklarının kapatılması, gebeliklerin iyi takibi, doğumların uzman hekim denetiminde ve hastane koşullarında yapılması, yenidoğan tarama çalışmalarının yapılması, riskli görülen bebeklerin daha yakın takibi önemli noktalardır. Ayrıca bebeklerin enfeksiyon hastalıklarından korunması için mevcut aşıların yapılması gereklidir. Gelişimin değerlendirilmesi son derece önemli olup takip eden çocuk doktorunun bilgisi, dikkati ve özverisi hayati önem taşır.