Çocuklarda Ateş

Eğer çocuğunuzun ateşi yükseldiyse, bağışıklık sistemi, vücuduna giren mikroplarla ya da enfeksiyon yapan bir ajanla savaşmaya başlamış demektir. Aslında bu mücadelenin tek başına çocuğunuz için bir zararı yok. Ancak hem rahatlaması hem de ateşli havalenin önlenmesi için ateşini düşürmeniz gerekiyor ve eğer çocuğunuz 3 aylıktan daha küçükse, vakit kaybetmeden doktora gitmelisiniz…

Bebeğimin ateşlendiğini nasıl anlarım?

Bebeğinizin veya çocuğunuzun ateşlendiğini anlamanın en pratik yolu, dudaklarınızı onun anlına dayamaktır. Eğer size sıcak geliyorsa çocuğunuzun ateşinin ne kadar yükseldiğini anlamak için çeşitli termometrelerden yararlanabilirsiniz. Cam termometrelerde bulunan civa vücut ısısı ile beraber yükselirken, dijital termometreler ateşin ne kadar olduğunu küçük bir ekrana yazarak gösterir. Çocuğunuzun ateşini ağızdan, koltuk altından, rektumdan veya kulaktan ölçebilirsiniz. Hangi yolu seçeceğiniz aslında çocuğunuzun yaşı ile de bağlantılıdır.

Ağızdan ölçme daha çok 4-5 yaşlarındaki çocuklar için uygundur. Cam termometreyi çocuğun dilinin altında 3 dakika tutmak yeterlidir. Dijital termometre ise yine aynı şekilde, ama bip sesi gelene kadar tutulmalıdır. 2 yaşından sonra koltuk altından ateş ölçümü uygundur.

Rektal ölçme bebek ve küçük çocuklarda en doğru sonucu verir. Kulak termometreleri 2 yaşından büyük çocuklarda daha doğru sonuç vermektedir.

Bebek ve çocuklarda normal vücut ısısının 36-37 ⁰C olduğu kabul edilir. Eğer rektal ölçmede ateş 38.5 ⁰C’nin üzerindeyse, ağız veya koltuk altından yapılan ölçümlerde ise ateş 38 ⁰C’nin üzerine çıkmışsa çocuğun ateşi var demektir. Ancak 1-3 ay arası bebeklerde rektumdan yapılan ölçüm 38 ⁰C çıkmışsa bebeğin ateşi yükselmiştir ve derhal doktorun aranması gerekir.

Ateş neden yükselir?

Ateşin yükselmesinin nedeni bağışıklık sisteminin harekete geçerek, vücuda giren mikroplarla veya enfeksiyon yapan ajanlarla mücadelenin başlamasıdır. Bağışıklık sistemi mikroplarla mücadele ede ede kuvvetlenir ancak bebeklerde koruyucu önlemlerin büyük çocuklara göre daha hızlı alınması gerekir.

• Yenidoğanın ateşi yükseldiğinde doktorun en kısa zamanda müdahale etmesi gerekir. Zira ateş çok ciddi bir enfeksiyon nedeniyle yükselmiş olabilir.
• 1-3 aylık bir bebekte ateş yükselmesi de en kısa zamanda doktor müdahalesi gerektirir. Bu yaşta ateş genellikle viral bir hastalık nedeniyle yükselir. Özellikle bebek canlılığını yitirmişse veya alıştığınız gibi davranmıyorsa rahatsızlığı ciddi olabilir.
• 3 ay – 1 yaş arası bebeklerde ateş genellikle soğuk algınlığı veya viral bir hastalık nedeniyle yükselir. Bebeklerde ateş ayrıca dişleri çıkarken veya aşı olduktan sonra da yükselebilir.
• 2-6 yaş arası çocuklarda viral hastalıkların yanı sıra, boğazda iltihaplanma, zatürre veya ortakulak iltihabı da ateş yükselmesine neden olur.
• Okul çağındaki çocuklarda genellikle solunum yollarındaki viral enfeksiyonlar nedeniyle vücut ateşi yükselir. Özellikle yaz aylarında dikkat edilmesi gereken bir nokta da çocuğun ateşinin güneş çarpması nedeniyle de yükselmiş olabileceğidir. Çocuk sıcak bir günde güneşli bir ortamda veya camları kapalı bir arabanın içinde kaldıysa ateşi yükselebilir, ancak tedavi yollarının farklı olması nedeniyle bu ateşin viral enfeksiyona dayalı ateşten ayırt edilmesi çok önemlidir.

Ateş nasıl düşürülmelidir?

Ateşin düşürülmesinin en önemli nedeni çocuğu rahatlatmak ve ateşle gelen havalenin önlenmesini sağlamaktır. Yoksa enfeksiyonlara karşı yapılan savaşın bir parçası olan ateşin tek başına çocuğa bir zararı yoktur.

• 0-3 aylık bir bebeğin ateşi yükseldiğinde doktor müdahale edene kadar en iyi çözüm ona ılık bir banyo yaptırarak veya vücudunu ıslak bir süngerle silerek rahatlatmaktır. Bu yaşta bir bebeğe doktor görmeden hiçbir ilaç verilmemelidir.
• Bebeğin ateşi kesinlikle vücudu alkolle silinerek düşürülmemelidir.
• 3 aydan büyük bebek ve çocuklarda ateşi düşürmek için doktora danışarak asetaminofen veya ibuprofen verilebilir. Her ikisi de vücudun enfeksiyonlarla mücadelesine karışmadan, sadece ateşi düşürmeye yarar. Asetaminofen ve ibuprofenin bir arada verilmemesine dikkat etmek ve her iki ilacı da çocuğun yaşına göre doğru dozda vermek gerekir.
• Verilen ilacın içeriği kontrol edilmelidir. Bazı soğuk algınlığı ve öksürük ilaçlarında ateş düşürücü maddeler de bulunmaktadır. Böyle durumlarda ayrıca asetaminofen veya ibuprofen verilmemesi gerekir.
• Bebeğe ve çocuğa hiçbir zaman aspirin verilmemelidir. Asetilsalisilik asit çocuklarda Reye sendromunun görülme riskini artırır. Bu hastalık çocuğun karaciğer ve beynine zarar verir.

İlaca rağmen ateş düşmezse ne yapmalıyım?

İlacı aldıktan 45 dakika sonra ateş hâlâ düşmemişse ya verilen dozda veya kullanılan ölçekte bir yanlışlık vardır ya da çocuğun vücudu bu ilaca cevap vermiyordur. Bu durumda başka bir ilaç önermesi için doktoru tekrar arayıp, durumu bildirmek gerekir.

Ateş sürekli olarak yeniden yükseliyorsa ne yapabilirim?

Vücut enfeksiyondan tamamen arınana kadar ateşli olma durumu devam edecektir. Bu durum 2-3 gün sürebilir. Grip vakalarında ateşin 7 gün bile sürdüğü görülür. Eğer bakteriyel bir enfeksiyon nedeniyle antibiyotik tedavisi yapılıyorsa ateşin 48 saat içinde düşmesi beklenir.

Ateşli havale nedir? En sık hangi yaşlarda olur?

Febril konvülsiyon, “ateşle gelen havale” olarak bilinir. Çocukluk yaş grubunda en sık karşılaşılan havale geçirme durumudur. Ateşi yükselen bir çocuğun havale geçirmesi, ailede veya havale geçiren çocuğu görenlerde belirgin bir paniğe yol açmasına rağmen, genel olarak çocuğun geleceğini tehdit etmeyen, gelip geçici bir olaydır. Genellikle 3 ay ile 5 yaş arasında görülür. Ateşli havalelerde herhangi bir kafa içi, beyinle ilgili bir enfeksiyon yoktur ve havale beyin enfeksiyonundan bağımsız olarak, ateşle ilişkili olarak ortaya çıkar. Ateşli havaleler 5 yaşından küçük çocukların %2-5’inde görülür. Ateşli havalelerin gerçek epileptik (sara hastalığı) nöbetlerden ayrılması gerekir. Epileptik nöbetler “ateşsiz” nöbetlerdir ve tekrarlama eğilimleri vardır. Ateşli havalelerde, ateş kolaylaştırıcı bir faktördür ve bu çocuklarda ateşin yükselmesine özel olarak hassas olan çocuklardır. Ateşli havaleler genellikle 6 ay altında ve 5 yaşından sonra görülmezler. En sık olarak yaşamın 14-18. ayları arasında ve erkek çocuklarda daha yüksek oranda görülürler.

Bebekler neden ateşli havale geçirir?

Ateşli havale geçirmenin nedeni tam olarak kesinleşmiş değildir. Halen bazı teoriler, öngörüler mevcuttur. Ateşli havale geçiren çocukların ateşe karşı havale geçirme eşiklerinin düşük olduğu düşünülmektedir. Bu eşiği düşüren nedenler araştırılmaktadır. Kan ve beyin omurilik sıvısında çinko düzeyindeki değişiklikler, enfeksiyon vakalarında bu değişikliklerin belirginleşmesi sorumlu tutulan nedenlerden biridir. Ayrıca beyindeki sıvı elektrolit dengesinin tam olarak olgunlaşmamış olması, ateşin yükselmesi sırasında beynin hassasiyetini artıran bazı maddelerin salınımı, beyinden epifiz bezinden salgılanan melatonin hormonundaki değişiklikler, havale öncesinde “glutamat” denilen maddenin artışı, ateşli havalenin başlamasını kolaylaştıran faktörler olarak tartışılmaktadır.

Ateşli havalelerde ateşin yükselme hızı, sıvı – elektrolit dengesizliği, mikropların salgıladığı toksinler (zehirli maddeler), antialerjik bazı ajanlar ve özellikle böbrek yetmezliği olan hastalarda yüksek doz penisilin kullanılması hazırlayıcı faktörler olabilir. Ateşli havaleler, genellikle ateşin yükselme hızıyla ilgilidir ve vücut ısısı 39 ⁰C veya daha yüksekse görülür. Bununla beraber, havale eşiği düşük çocuklarda daha düşük ateş derecelerinde de havale görülebilir. Ateşli havaleler, ateşin yükselmeye başladığı dönemde de ortaya çıkabilir.

Ateşli havalede gelecekte ne olur?

Bu, aileleri en çok endişelendiren ve merak ettiren sorudur.

• Ateşli havale geçiren bir çocukta tekrarlama riski ortalama %33 kadardır.
• İkinci tekrar %50 oranında ilk 6 ay içinde, %75 oranında ilk 1 yıl, %90 oranında ilk 2 yıl içinde olmaktadır.
• İlk nöbet 1 yaştan küçükken geçirilmişse tekrarlama riski %50’nin üzerindedir.
• İlk nöbet 3 yaşından sonra geçirilmişse tekrarlama riski %20’ye düşmektedir.
• 4 yaşında tekrarlama riski -15 civarındadır.
• Ateşli havale geçiren çocukların %60’ı havaleyi sadece bir kez geçirir.
• Komplike ateşli havale, ateşli havale geçiren çocukların %20’sini teşkil eder.

Ateşli havale geçiren çocukta ileride epilepsi (sara hastalığı) gelişir mi?

Ateşli havalelerin epilepsiye dönüşme riski en çok tartışılan ve aileyi en çok tedirgin eden konudur. Ateşli havale geçiren çocuğun ailesinde epileptik şahıs varsa, nöbetler komplike tipte ise ve havaleden sonra nörolojik sorun çıkmışsa epilepsi riski artar. Normal popülasyonda epilepsi riski %0,5 iken, ateşli havale geçirenlerde epilepsi gelişme riski %4 kadardır. Yani topluma göre 8 kat yüksektir. Aileyle ilgili risk faktörlerinin yanı sıra, ateşli havalenin tekrarlaması, ateş süresinin kısalığı da ateşsiz havale riskini artırmaktadır.

Vücudun belli bir yerinde “fokal” nöbet varsa, nöbet uzun sürmüşse ve çocukta mental-motor gerilik mevcutsa ileride epilepsi gelişmesinde önemli risk oluşturur.